Μεσημέρι Τετάρτης κατηφορίσαμε στο Θησείο για να επισκεφτούμε το Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης» το οποίο στεγάζεται σε ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίριο στην περιοχή του Κεραμεικού, με εκπληκτική θέα στον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο, ενώ τα θεμέλιά του βρέχονται από τον θρυλικό Ηριδανό, τον ποταμό της αρχαίας Αθήνας. Έπειτα από την ξενάγηση στους χώρους του Ιδρύματος, όπου φυλάσσεται όλο το αρχείο της οικογένειας Μητσοτάκη που χρονολογείται από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα, συναντήσαμε τον γενικό διευθυντή κ.Παντελή Βιρβιδάκη ο οποίος μας μίλησε για το πώς ξεκίνησε η ιδέα να δημιουργηθεί ένα ίδρυμα με το όνομα του αγαπημένου του θείου, ποιες είναι οι δραστηριότητές του, ποια η συγγένεια της οικογένειας Μητσοτάκη με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μεταξύ άλλων, και πολλά πολλά ακόμη.

Από τις Στρατομήτρου Ελευθερία και Σταματοπούλου Σταθούλα

Πείτε μας λίγα λόγια για το Ίδρυμα Κωνσταντίνος Μητσοτάκης…
Ο Μητσοτάκης είναι ένας άνθρωπος και ένας πολιτικός ο οποίος δεν είχε σκεφτεί ή δεν τον ενδιέφερε να φροντίσει για την υστεροφημία του. Συμπτωματικά, σαν ανιψιός του, είχα ένα ειδικό ενδιαφέρον και μια αδυναμία και από μικρό παιδί μάζευα οποιοδήποτε στοιχείο είχε σχέση με τη δραστηριότητα του. Έτσι, σιγά σιγά, δημιούργησα έναν πυρήνα από στοιχεία τα οποία μπορεί να ήταν φωτογραφίες, ηχητικά, οπτικοακουστικά, έντυπο υλικό, σημειώματα, επιστολές και δημιουργήθηκε μια μαγιά. Έτσι δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι κάτι υπάρχει.
Το ίδρυμα τυπικά ξεκίνησε το 2001. Προηγήθηκε, πριν από δυο χρόνια, το 1998 – 2001, μία αστική, μη κερδοσκοπική εταιρεία η οποία διαχειριζόταν το αρχείο του.
O βασικός λόγος ύπαρξής του Ιδρύματος είναι η διαφύλαξη, η ταξινόμηση και η διάθεση του αρχείου στους ερευνητές, κυρίως της ιστορικής περιόδου που καλύπτει η πολιτική δράση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, αλλά όχι μόνο.

Είστε ανιψιός του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, από τη μεριά της μητέρας σας αν δεν κάνουμε λάθος;
Η μάνα μου ήταν η αγαπημένη του αδερφή, ήταν ένα χρόνο πιο μεγάλη. Μεγάλωσαν όμως μαζί. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης πήγε ένα χρόνο νωρίτερα στο σχολείο και έτσι ξεκίνησαν μαζί. Η μητέρα μου ήταν πάντα δίπλα του. Πάντα κοντά του. Υπάρχει μία ιστορία, χαρακτηριστική, από τα δύσκολα χρόνια της κατοχής. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης φυλακίστηκε δυο φορές από τους Γερμανούς. Χρειάστηκε η μάνα μου να κάνει ένα ταξίδι πολύ τολμηρό από τα Χανιά στην Αθήνα μέσα στα Δεκεμβριανά για να κάνει τις απαραίτητες επαφές για να γίνει ανταλλαγή αιχμαλώτων και να γλιτώσει. Υπάρχουν πολλές ιστορίες που έχουν δέσει την οικογένεια και που έχουν ευαισθητοποιήσει κι εμάς τους νεότερους.

Άρα ουσιαστικά ήταν δική σας η ιδέα… Ως ανιψιός του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ασχοληθήκατε με το Ίδρυμα;
Αυτό είναι το συμπτωματικό στοιχείο αλλά μην το πάρετε σαν κανόνα. Εδώ έτυχε και ξεκίνησε έτσι (γέλια)
Στη συνέχεια πάντως το στήριξαν τα παιδιά του, τα ξαδέλφιά μου, χωρίς τη στήριξη των οποίων δε θα μπορούσε να προχωρήσει. Εμένα πάντως επηρέασε σημαντικά τη ζωή μου.
Είμαι πολιτικός μηχανικός αλλά όπως συχνά συμβαίνει, αυτό που σπούδασα δεν κάλυπτε πλήρως αυτό που ήθελε η ψυχή μου. Είχα πάντα ένα μεγάλο ενδιαφέρον για την ιστορία που προέκυπτε από τη βιωματική σχέση μου με την πολιτική κοντά στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Η ιδέα του αρχείου σιγά σιγά κέρδισε έδαφος. Στη αρχή ήταν μια μοναχική υπόθεση. Κάποια στιγμή έγινε συνείδηση στους περισσότερους ότι αυτό θα ήταν, αν μη τι άλλο, χρήσιμο, αν όχι τελείως απαραίτητο. Ένας άνθρωπος με την ιστορία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, έχει και μια υποχρέωση τα πεπραγμένα του, να τα αφήσει στις νεότερες γενιές, να τα μελετήσουν, να τα κρίνουν. Έχει ένα πολύ πλούσιο αρχείο, το οποίο πρέπει να το ταξινομήσεις, να το διαφυλάξεις και να το ανοίξεις στους ερευνητές για να περάσει στις επόμενες γενιές. Υπάρχουν κι άλλοι που προηγήθηκαν. Υπάρχει το ίδρυμα Καραμανλή, το ίδρυμα Γεωργίου Παπανδρέου, το ίδρυμα Ελευθέριου Βενιζέλου.

Kαταγράψατε λοιπόν την πολιτική του δραστηριότητα;
Υπάρχει και η ανθρώπινη διάσταση. Βέβαια αυτό οριοθετείται. Ένα ίδρυμα σαν το δικό μας είναι ένας συνδυασμός δημόσιου και ιδιωτικού. Και αυτό ισχύει ως προς την ιδέα αλλά και ως προς το περιεχόμενο του αρχείου. Υπάρχει μία συζήτηση που λέει ότι αυτά θα έπρεπε να είναι σε ένα δημόσιο αρχειακό χώρο και ότι δεν θα έπρεπε να παρεμβαίνει το στοιχείο του ιδιωτικού σε κάποιον, από τη στιγμή που αποκτά δημόσια αξιώματα. Δεν είναι ακριβώς έτσι… Δηλαδή είναι και έτσι… Θα έλεγα ότι σε ένα τέτοιο εγχείρημα το ιδιωτικό κίνητρο τίθεται στην υπηρεσία του δημοσίου συμφέροντος μέχρι να αποκτήσουμε σαν κοινωνία την απαραίτητη αρχειακή συνείδηση.

Από πότε ξεκινάει η καταγραφή;
Επειδή πρόκειται για μια πολιτική οικογένεια ξεκινά πολύ πιο πίσω από τη γέννησή του. Η οικογένεια συγγενεύει με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μία από τις αδερφές του Βενιζέλου, η Κατίγκω, ήταν η γιαγιά του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και της μητέρας μου. Υπάρχει βέβαια το Ίδρυμα Ελευθέριου Βενιζέλου, και το δικό μας το αρχείο όμως έχει λίγο από την αύρα του μεγάλου πολιτικού.

Θέλετε να μας πείτε την ιστορία;
Η Κατίγκω λοιπόν, παντρεύτηκε τον Κωστή Μητσοτάκη που είναι ο παππούς του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη που όλοι ξέρουμε. Αυτός υπήρξε πολύ σημαντική προσωπικότητα της εποχής. Ο γερο-Κωστής ίδρυσε το “Κόμμα των Ξυπολήτων” στα Χανιά και στη συνέχεια το παρέδωσε στον Ελευθέριο Βενιζέλο, που το μετονόμασε σε “Κόμμα των Φιλελευθέρων”. Στο αρχείο μας υπάρχει ένα τμήμα, που εμείς, κωδικοποιημένα το ονομάζουμε «Ρίζες» και το οποίο αναφέρεται στη δράση όλων αυτών των προσώπων κατά τη διάρκεια του αιώνα των Κρητικών Επαναστάσεων. Μην ξεχνάμε ότι η Κρήτη ενώθηκε το 1913, έναν αιώνα σχεδόν μετά την ελληνική παλιγγενεσία.

Πέρα από το αρχείο που διατηρείτε ποιες άλλες δραστηριότητες έχει το ίδρυμα;
Έχουμε κάνει συνέδρια, όπως π.χ. για τις εκλογές του 1946, τις πρώτες κρίσιμες εκλογές μετά την απελευθέρωση. Ένα άλλο συνέδριο που κάναμε ήταν για τη δεκαετία του ’60 με τίτλο «Από τον Ανένδοτο στη Δικτατορία». Η δεκαετία του ’60 έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Πώς περάσαμε από την κυριαρχία ΕΡΕ στην Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και του Σοφοκλή Βενιζέλου και τι ακολούθησε μέχρι την κατάλυση της δημοκρατίας.

Σας έχουν «χρεώσει» ποτέ ότι δεν είστε αντικειμενικοί;
Πάντα ελλοχεύει η δυσπιστία. Υπάρχει μια καχυποψία ότι τα ιδρύματα που φέρουν τα ονόματα κοινοβουλευτικών πρωθυπουργών, είναι περίπου γραφεία δημοσίων σχέσεων των πολιτικών. Δεν είναι όμως έτσι και εν πάση περιπτώσει δεν πρέπει να είναι έτσι. Επιδιώκουμε να είμαστε ένας χώρος για επιστημονική επεξεργασία και συζήτηση. Η δουλειά μας είναι να δημιουργούμε αυτή τη δυνατότητα, αυτή την ευκαιρία για έρευνα και για επιστημονικό διάλογο κι από εκεί και πέρα τα συμπεράσματα θα ακολουθήσουν. Είναι κρίσιμο να μην προτρέχουμε, να μην προκαταλαμβάνουμε και να στεκόμαστε αυστηρά, τυπικά στην παράθεση των στοιχείων και στη δημιουργία των προϋποθέσεων για έναν αντικειμενικό διάλογο. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε και πάνω σ’ αυτό κρινόμαστε.

Δεν υπάρχει καθόλου δηλαδή το υποκειμενικό στοιχείο;
Προσπαθούμε να είμαστε αντικειμενικοί σε κάθε κατεύθυνση. Αυτό μας δίνει το δικαίωμα να επισημαίνουμε και κάποιες ανακρίβειες που θίγουν τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Υπάρχει μία πτυχή που μας δημιουργεί δυσκολία. Είναι φυσικό να αμφιβάλλει κανείς για την αντικειμενικότητα μας, γιατί το Ίδρυμα μας φέρει το όνομα ενός πολιτικού εν ενεργεία ή συνδέεται με πολιτικούς εν ενεργεία και αυτό είναι μια δύσκολη ισορροπία. Από την άλλη μεριά όμως, η πολιτική με την ζωντάνια της μας τροφοδοτεί και εναπόκειται σε εμάς να πείσουμε για την αντικειμενικότητα και την ποιότητα της δουλειάς μας.

Συνεργάζεστε με τα άλλα ιδρύματα που αναφέρατε νωρίτερα;
Έλεγα πριν ότι υπάρχουν και άλλα ιδρύματα που φέρουν τα ονόματα κοινοβουλευτικών πρωθυπουργών. Έχουμε κάνει και μαζί κάποιες κοινές εκδηλώσεις υπό την αιγίδα του Ιδρύματος της Βουλής. Παρουσιάσαμε το έργο μας, το πρόγραμμά μας και τις εκδόσεις μας. Η συνεργασία μας ήταν ένα μικρό θετικό μήνυμα για την αναγκαιότητα της συμπόρευσης αντίθετων πολιτικών δυνάμεων, όταν οι συνθήκες το απαιτούν.

Μιλήσατε για εκδοτική δραστηριότητα. Ποιο είναι το περιεχόμενο των βιβλίων που εκδίδετε;
Το περιεχόμενο τους είναι πολιτικό-ιστορικό. Υπάρχει η πολιτική βιογραφία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη που ασχολείται μόνο με την δική του πορεία αλλά τα περισσότερα έχουν ευρύτερο περιεχόμενο.

Το ίδρυμα είναι ανοιχτό για όλο τον κόσμο;
Ασφαλώς! Κάθε ενδιαφερόμενος έχει τη δυνατότητα να έρθει εδώ, να κάτσει στον υπολογιστή και να μπει στα αρχεία που τον ενδιαφέρουν.

Έχετε ψηφιοποιήσει δηλαδή το αρχείο;
Ολοκληρώνεται η ψηφιοποίηση του συνόλου των αρχείων μας. Βέβαια δεν το διατυπώνω σωστά, γιατί το αρχείο έχει τη δυναμική του. Μεγαλώνει συνεχώς και επεκτείνεται με την πρόσκτηση κι άλλων αρχείων άλλων πολιτικών ή συνεργατών του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.
Πρόσφατα κάναμε μια αναβάθμιση της ιστοσελίδας μας, η οποία θα έχει επάνω όλο σχεδόν το μέχρι τώρα αρχείο. Θα μπορεί δηλαδή ο ερευνητής να μπαίνει μέσα και να αντλεί τα στοιχεία που τον ενδιαφέρουν.

Αρχεία άλλων πολιτικών ή συνεργατών του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, όπως; Μπορείτε να μας πείτε ενδεικτικά;
Ας πούμε του Γιάννη Βούλτεψη ενός πολύ σημαντικού ανθρώπου που είχε την ευθύνη του γραφείου Τύπου της Νέας Δημοκρατίας επί Μητσοτάκη. Ήταν ένας από τους τρεις δημοσιογράφους που είχε ασχοληθεί με την έρευνα της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη. Ήταν διευθυντής της Αυγής και πολύ σπουδαίος άνθρωπος.

Συνεργάζεστε και με πανεπιστήμια, αν δεν κάνω λάθος; Στα πλαίσια μεταπτυχιακών ή διδακτορικών διατριβών;
Έρχονται φοιτητές και κάνουν μια πρακτική εξάσκηση σε ένα θέμα στο πλαίσιο των σπουδών τους, αλλά έχουμε και πολλούς ερευνητές που συμπληρώνουν την έρευνά τους με δικά μας στοιχεία στο πλαίσιο μεταπτυχιακών ή διδακτορικών διατριβών.

Είναι στα άμεσα σχέδια του Ιδρύματος η οργάνωση ενός άλλου επιστημονικού συμποσίου ή η έκδοση κάποιου βιβλίου;
Υπάρχουν διάφορες σκέψεις. Είναι πολύ πιθανό μέχρι το φθινόπωρο να προχωρήσουμε σε κάτι. Το θέμα είναι υπό συζήτηση. Ως προς τις εκδόσεις, επίσης, υπάρχουν πολλές ιδέες. Μία από αυτές βασίζεται στο ότι έχουμε το αρχείο του Κήρυκα, την εφημερίδα του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Κήρυκας είναι μια ιστορική εφημερίδα που κυκλοφόρησε για έναν αιώνα και που κουβαλάει πολύ σημαντικά πράγματα. Η ιδέα είναι να αξιοποιήσουμε μέρος του πολύτιμου αυτού υλικού σε μία έκδοση.

Ποιοι άλλοι από την οικογένεια ασχολούνται με το Ίδρυμα;
Πρόεδρος του Ιδρύματος είναι η Κατερίνα Μητσοτάκη, η τρίτη κόρη του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Βέβαια όλη η οικογένεια στηρίζει την προσπάθειά μας. Θεσμικά όμως οι δύο που έχουμε την ευθύνη είναι η ξαδέρφη μου, Κατερίνα Μητσοτάκη, κι εγώ.

Σκεφτήκατε ποτέ να ασχοληθείτε πιο ενεργά με την πολιτική;
Ναι, και το απέρριψα αμέσως (γέλια). Αισθάνομαι πιο άνετα στα μετόπισθεν. Δεν είναι όμως δειλία. Είναι προτίμηση. Ο αδελφός μου ο Κυριάκος, στα Χανιά ασχολείται. Τα ξαδέρφια μου τα ξέρετε. Η Ντόρα Μπακογιάννη, ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Την περίοδο που ήταν ο Μητσοτάκης Πρωθυπουργός, είχα την διεύθυνση του ιδιαίτερου γραφείου του. Ήμουνα μέσα στο κλίμα. Αλλά μέχρι εκεί, είσαι μέσα, δεν μπορείς να μην είσαι. Αν ανήκεις σε μια πολιτική οικογένεια, μπλέκεις. Άλλοι αποστασιοποιούνται. Εγώ επέλεξα αυτό που κάνω. Θέλω να έχω το είδος της συμμετοχής που μου δίνει νόημα. Μέχρι εκεί.

*Φωτογραφίες: Δημήτρης Ιωάννου

*Ευχαριστούμε πολύ το ΙΚΜ για την παραχώρηση αρχειακού υλικού.