Ο Παναγιώτης Πέστροβας γεννήθηκε από Ασπροπύργιους γονείς και μένει μόνιμα στην περιοχή αυτή για την οποία η αγάπη του είναι εμφανής. Είναι ερευνητής λαογραφίας και ιστορίας, καθώς και πρόεδρος της Λαογραφικής Εταιρείας Ασπροπύργου. Τα ενδιαφέροντά του, από νεαρή ηλικία, αφορούν θέματα πολιτισμού και λαογραφίας. Σε μία ουσιαστική μα πάνω απ’ όλα αληθινή συνέντευξη για την έρευνα, την παράδοση, τον πολιτισμό και πολλά άλλα.

Της Σταθούλας Σταματοπούλου

Η παράδοση και η ιστορία που αφορά τη περιοχή της Αττικής είναι «παρεξηγημένη» από πολλούς, καθώς πολλοί από αυτούς που ζουν στον πολυπληθέστερο νομό της χώρας, δε γνωρίζουν βασικά πράγματα για αυτόν. Ποιο ήταν το ερέθισμα που σας ώθησε να ασχοληθείτε με την λαογραφική έρευνα της περιοχής αυτής;

Πριν αρχίσουμε την κουβέντα μας, θέλω να σας ευχαριστήσω για αυτή τη συνέντευξη, όπως επίσης και τη σελίδα thespotlight.gr, η οποία είναι νέα στον χώρο, και εύχομαι να πάνε όλα κατ’ ευχήν.
Ποιο ήταν το ερέθισμα; Τα βιώματα μου, και περνώντας τα χρόνια, αυτό που διακατέχει αιώνες το Γένος μας, η λήθη. Δεν μπορώ να τη δεχθώ αυτή τη λέξη. Και όσο μεγαλώνω, ακόμα πιο πολύ. Είμαι ερευνητής λαογραφίας και ιστορίας και ασχολούμαι κατά κύριο λόγο με την Αττική. Δεν θα μιλήσω επιστημονικά, δεν είμαι λαογράφος, δεν είμαι ιστορικός. Τιμώ και σέβομαι τις καταγραφές και γενικότερα τη δουλειά των λαογράφων και των ιστορικών. Αλίμονο αν δεν τις σεβόμαστε. Μαζί τους δουλεύουμε. Κάποια στιγμή όμως η λαογραφία «μούχλιασε» μέσα στις βιβλιοθήκες. Έγινε μουσειακό είδος. Δεν είναι όμως έτσι. Η παράδοση της Ελλάδας ζει ακόμα. Έχει πάρει άλλη μορφή, λογικό είναι. Αλλά αυτό δεν είναι τωρινό φαινόμενο. Πάντα άφηνε η κοινωνία πράγματα πίσω της. Ένα μικρό παράδειγμα. Τι έλεγαν και τι λένε πάντα οι γονείς για τα παιδιά τους: «Η σημερινή νεολαία δεν πάει καλά». Αυτό το έλεγαν και οι παππούδες μας για τους γονείς μας και πάει λέγοντας. Έτσι προχωράει η κοινωνία. Η Αττική είναι «παρεξηγημένη» γιατί την αφήσαμε εμείς στο έλεος. Όμως κρατάει σε κάποια πράγματα η παράδοση όπου οι τοπικές κοινωνίες κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανούς τους κοινωνικούς δεσμούς. Τα τελευταία πέντε χρόνια ερευνώ παράλληλα την τοπική παράδοση της Αθήνας. Η συγκεκριμένη έρευνα είναι δύσκολη, λόγω των ελλιπών στοιχείων. Ευτυχώς υπάρχει η πολύτιμη βάση «Μνημεία των Αθηνών» του ακαδημαϊκού Δημήτριου Καμπούρογλου, του οποίου το συγγραφικό έργο το έχω σημαία στην έρευνά μου για την Αθήνα. Τώρα όσο για την ιστορία της, ειδικά της Δυτικής Αττικής, χάθηκε μέσα στα μπάζα, γιατί δεν βόλευε να είναι στην επιφάνεια, αν εξαιρέσουμε την Ελευσίνα, που κι εκεί χάθηκε ο μεσαιωνικός πύργος, ή τα Μέγαρα. Επίσης σημαντικοί μεταβυζαντινοί ναοί που έχουν άμεση σχέση με την ιστορία της περιοχής μου έχουν αφεθεί στο έλεος του χρόνου. Δεν θέλω να τη συνεχίσω αυτή τη κουβέντα, γιατί με θλίβει. Και δεν μπορώ να κάνω κι εγώ από μόνος μου κάτι.

Η έρευνα είναι μια χρονοβόρα και απαιτητική διαδικασία. Πολλοί προβάλλονται ως ερευνητές αλλά δυστυχώς ελάχιστοι κάνουν ουσιαστική δουλειά. Έχετε μερίδιο ευθύνης οι ίδιοι οι ερευνητές; Θεωρείτε ότι θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με το τι δηλώνουμε ως επαγγελματική ιδιότητα;

Αγαπώ αυτό που κάνω, δεν καταλαβαίνω τον χρόνο πως περνάει… Ειδικότερα, όταν βρίσκω ή λαμβάνω αρχεία, από φίλους συλλέκτες ή ερευνητές σχετικά με την ερευνά μου, εκστασιάζομαι, ξεχνάω τα πάντα και πέφτω πάνω τους και τα μελετώ. Αγγίζω παλιά αντικείμενα ή ενδύματα και πραγματικά νιώθω ρίγη συγκίνησης. Κακά τα ψέματα, αν δεν έχεις βιώσει κάποια πράγματα, δεν μπορείς να τα αγαπήσεις. Αν δεν το νιώσεις αυτό, δυστυχώς βλέπεις στυγνά επαγγελματικά την παράδοση… Για να γράψεις ένα άρθρο προς δημοσίευση πρέπει να είσαι πάρα πολύ σχολαστικός. Μερίδιο ευθύνης έχουμε όλοι μας. Τώρα όσον αφορά αυτούς που προβάλλονται ως ερευνητές, θα τους κρίνει η ιστορία. Μαζί μ’ αυτούς και μένα. Ως υπεύθυνος υπάλληλος του Λαογραφικού Μουσείου Ασπροπύργου, στις ξεναγήσεις καταθέτω την ερευνητική μου δουλειά και λέω πάντα τα εξής: στα Λαογραφικά Μουσεία στην Ελλάδα εκτός από τις ενδυμασίες του κάθε τόπου, τι βλέπουμε; Σχεδόν τα ίδια αντικείμενα της καθημερινότητας, μαγειρικά σκεύη, αγροτικά εργαλεία, κτηνοτροφικά κτλ. Υπάρχει όμως κάτι σημαντικό κι εκεί πρέπει να εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας. Πώς τα χρησιμοποιούσε η κάθε τοπική κοινωνία όλα αυτά. Έχω μια διαφορετική θέαση των πραγμάτων. Προσπαθώ να αναλύω τα πράγματα βάσει της κοινωνίας και πώς λειτουργούσε στην καθημερινότητά της. Αυτό με μαγεύει κι αυτό είναι που κάνει την διαφορετικότητα από χωριό σε χωριό. Όλα αυτά φυσικά ήταν βασισμένα πάνω στο δέσιμο που υπήρχε στην παραδοσιακή κοινωνία. Αυτό το δέσιμο κάπως άρχισε να αλλάζει μορφή. Σα να πήγε να χαθεί, σαν κάποιοι να ήθελαν να το χάσουμε. Δεν φοβάμαι όμως, γιατί ακόμα κρατάνε δυο βασικοί πυλώνες. Η οικογένεια και η πραγματική φιλία.

.
Δίνετε συχνά διάφορες διαλέξεις με θέμα τη λαογραφία της περιοχής σας και όχι μόνο. Με αφορμή μία από αυτές με θέμα: «Ο ρόλος της λαογραφίας στην σύγχρονη τοπική κοινωνία», θα ήθελα να ρωτήσω εάν η ουσιαστική επαφή με την παράδοση και το παρελθόν μας είναι η λύση στην αντιμετώπιση της κρίσης των αξιών και των διαπροσωπικών σχέσεων που στιγματίζει την εποχή μας;

Η πόλη μου, ο Ασπρόπυργος, για μένα είναι ιερή λέξη και δυστυχώς τα τελευταία χρόνια παρεξηγημένος. Είμαι γέννημα θρέμμα αυτής της πόλης. Μπορεί να φανώ υπερβολικός, ή και ρομαντικός, με αυτό που λέω. Και ναι δεν το κρύβω, είμαι. Κάθε γωνιά αυτού του τόπου είναι οι στιγμές της ζωής μου. Προβάλλω και προωθώ την παράδοση και ιστορία του Ασπρόπυργου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Η επιδίωξή μου και ο στόχος μου είναι να προβληματίσω τον κόσμο και όχι απλά να ωραιοποιήσω την παλιά εποχή. Είχε αρνητικά, κάθε εποχή έχει τα αρνητικά της. Δεν πρέπει να τα ξεχνάμε ή στην χειρότερη περίπτωση να τα αγνοούμε παντελώς και να περνάμε στον κόσμο ότι ήταν μια εποχή αγγελικά πλασμένη. Δεν ήταν έτσι. Οι άνθρωποι δεν είχαν νερό, ρεύμα, ιατρική περίθαλψη. Δούλευαν σκληρά στα χωράφια και στα ζώα. Είχε όμως ένα σημαντικά θετικό. Κι αυτό ήταν το δέσιμο που είχαν οι τοπικές κοινωνίες. Αυτός είναι για μένα ο ρόλος της λαογραφίας στην σύγχρονη τοπική κοινωνία, ότι γινόταν και παλιά, σύμπνοια και δέσιμο της κοινωνίας.

Θεωρείτε ότι η ύπαρξη τόσων φορέων, οργανισμών και συλλόγων που ασχολούνται με την παράδοση και τον πολιτισμό είναι απαραίτητη; Έχει επέλθει κορεσμός σε όλα αυτά;

Έχω αναφερθεί αρκετές φορές στο θέμα των φορέων πολιτισμού. Το νόμισμα όμως έχει δυο όψεις. Τι εννοώ; Αναμφίβολα υπάρχουν σοβαροί φορείς που προβάλλουν και προωθούν την παράδοση και ευρύτερα τον πολιτισμό μας. Και χαίρομαι ιδιαίτερα, γιατί διακρίνω σοβαρή δουλειά. Έχουμε εκδόσεις βιβλίων και cd με επιμελημένες δουλειές. Αυτή είναι η μια όψη του νομίσματος. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά. Προσχωρούν μέσα σε αυτούς τους θεσμούς άτομα τα οποία ουδεμία σχέση έχουν με το αντικείμενο, όπως π.χ. η λαογραφία, τους είναι άγνωστη λέξη. Άσε που ορισμένοι έχουν την εντύπωση ότι λαογραφία είναι μόνο η μουσική, το τραγούδι, ο χορός και το ένδυμα. Εκεί να δείτε ασχετοσύνη. Παρ’ όλα αυτά κριτικάρουν, παίρνουν θέση και ορισμένες φορές επικρατεί αυτή η θέση. Επίσης, ορισμένοι οικειοποιούνται αυτούς τους θεσμούς, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού τους την προβολή ή την αναρρίχηση σε υψηλότερες θεσμικές θέσεις. Και ναι, στη τελική ανάλυση ας το κάνουν, δε με αφορά, αλλά με αφορά να έχουν σχέση με το αντικείμενο που θα υπηρετήσουν. Δεν είμαι δικαστής για να τους δικάσω, αλλά είμαι γνώστης του αντικειμένου και θα τους κρίνω. Αυτή η κατηγορία ατόμων είναι συνήθως που δεν λειτουργεί συλλογικά ή σωματειακά. Κάποια στιγμή πρέπει να διαχωριστεί η ήρα από το στάρι. Έχω όμως και ένα παράπονο και δράττομαι της ευκαιρίας να το εκφράσω. Σε κάποιες πόλεις της Αττικής υπάρχουν φορείς που έχουν σχέση με τον τοπικό πολιτισμό τους και την παράδοση. Πολλοί οι σύλλογοι και τα σωματεία που εκπροσωπούν την παράδοση της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Δεν μπαίνουν όμως καν στο κόπο να επισκεφθούν και να μάθουν την τοπική παράδοση στο μέρος που γεννιούνται ή που έχουν έρθει να δουλέψουν και μένουν μόνιμα. Αυτό ναι, με στεναχωρεί.

Παρουσιάζατε, στον τηλεοπτικό σταθμό Attica Tv, την εκπομπή «Πόσα έχει δει αυτός ο τόπος». Πιστεύετε ότι, στο τηλεοπτικό χάος που επικρατεί, υπάρχει περιθώριο για εκπομπές με λαογραφικό περιεχόμενο; Θα συνεχίζατε με νέα επεισόδια; Υπήρξε ανταπόκριση από το κοινό;

Αυτή η εκπομπή βγήκε μέσα από τα σπλάχνα μου. Την γέννησα και την μεγάλωσα με πολλή δουλειά και κόπο. Το αποτέλεσμα για μένα ήταν καλό. Δεν μπορώ όμως να το κρίνω αντικειμενικά. Φυσικά δέχθηκα καλές κριτικές δια τηλεφώνου, μέσω email και δια ζώσης, εντός της πόλης μου, του Ασπρόπυργου, αλλά και από πολλούς δήμους της Αττικής, και εκτός της Αττικής, αφού η εμβέλεια του έβγαινε εκτός του νομού. Τώρα, αν θα συνέχιζα με νέα επεισόδια η απάντηση είναι όχι, για δύο λόγους. Αυτές οι δέκα εκπομπές που έγιναν των οποίων τα θέματά τους είχαν βάση την παράδοση και την ιστορία του Ασπρόπυργου, της Ελευσίνας, της Μάνδρας, της Ιεράς Οδού -από τον Κεραμεικό έως την Ελευσίνα- της απελευθέρωσης των Αθηνών από τον Οθωμανικό ζυγό, με έφεραν πίσω σε πολλές υποχρεώσεις, διότι σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν έβγαιναν από εμένα. Χαίρομαι όμως γιατί πέρασαν από την εκπομπή σημαντικοί καλεσμένοι, ιστορικοί και ερευνητές. Επίσης είμαι υπέρ της άποψης λίγο και καλό. Όπως διακρίνατε, παρέβλεψα το θέμα του τηλεοπτικού χάους, γιατί θα αναγκαστώ να μιλήσω για την ιδιωτική τηλεόραση και δεν θα ήθελα να μπω σε αυτή τη διαδικασία. Με αφήνει παγερά αδιάφορο. Έχουμε όμως δει και έχουμε κρίνει ελαχιστότατες σοβαρές δουλειές από ιδιωτικά κανάλια. Θα δώσω όμως τα εύσημα μόνο στο κρατικό κανάλι, στην ΕΡΤ, που παρ’ ολίγο να χαθεί και ευτυχώς αποφεύχθηκε το μοιραίο. Το κρατικό τηλεοπτικό κανάλι από τη δημιουργία του, έχει δώσει σημαντικές εκπομπές που αφορούν την παράδοση και την ιστορία της Ελλάδας. Το τονίζω, σημαντικές! Κι όποιος θεωρεί το αντίθετο, πλανάται πλάνην οικτράν. Στην εποχή που διανύουμε, μπορεί να θεωρηθεί πολιτική η τοποθέτησή μου για το κρατικό κανάλι. Ας νομίζουν ότι θέλουν. Για μένα και γενικά για όσους ασχολούμαστε με την παράδοση και τον πολιτισμό μας οι εκπομπές του είναι μάθημα.

Ποια προσωπικότητα από τον χώρο της ελληνικής μουσικής θαυμάζετε και γιατί;

Πολλές προσωπικότητες είναι αυτές που θαυμάζω. Θα μιλήσω όμως μόνο για τον Μάνο Χατζιδάκι. Για μένα είναι η μεγαλύτερη μορφή του 20ου αιώνα. Αυτός ο άνθρωπος δεν γεννήθηκε, δεν πέθανε. Θεωρώ ότι τον κατέβασαν οι άγγελοι από τον ουρανό και τον ανέβασαν πάλι. Το άριστο έργο του, μεγάλη παρακαταθήκη για την Ελλάδα εμπεριέχει τον πολιτισμό μας. Το σκεπτικό, ο λόγος, το έργο του δεν είναι στάσιμα. Δεν μιλάνε για μια συγκεκριμένη εποχή. Ο Μάνος Χατζιδάκις σε ταξιδεύει, σε προβληματίζει. Όσοι τον έχουν μελετήσει, έχουν διαβάσει ή ακούσει συνεντεύξεις του, σίγουρα θα με καταλάβουν.

Τι σας γοητεύει στην καταγραφή παλιών κτιρίων στην Αττική με την οποία και ασχολείστε;

Δεν μπορώ να το προσδιορίσω, είναι κάτι που βγαίνει από μέσα μου. Εκτός της Αττικής, γενικά σε όποιο σημείο της Ελλάδας βρεθώ θα κάνω την φωτογραφική μου καταγραφή. Δεν είναι όμως τουριστική ή αναμνηστική αυτή η φωτογράφιση. Προφανώς το υποσυνείδητο είναι αυτό που με προστάζει να βγάζω την φωτογραφική μηχανή μου και να απαθανατίζω το παρελθόν. Κάνω όμως τη σύγκριση με το παρόν. Αν πάρεις ένα παλιό ακροκέραμο και το βάλεις δίπλα σε ένα καινούργιο, η διαφορά είναι τεράστια. Στο παλιό διακρίνεις μεράκι, στο νέο τυποποίηση.

Με τι σας αρέσει να ασχολείστε στον ελεύθερο σας χρόνο;

Να παρακολουθώ θέατρο και να βγαίνω με τους καλούς μου φίλους. Ό,τι πιο όμορφο.

Ποιοι είναι οι στόχοι σας για το επόμενο διάστημα;

Πολλοί, αλλά μη ανακοινώσιμοι. Ο λόγος; Όταν ο άνθρωπος κάνει σχέδια, ο Θεός γελάει.

Ευχαριστούμε θερμά τον φωτογράφο Χρήστο Διαμάντη για την παραχώρηση των φωτογραφιών.